Orde zet eerste stapjes op het wereldtoneel
MAARSSEN, 30 september – Een delegatie van de Orde (bestuurslid Perpetua Uiterwaal en Ledenraadsleden Azzouz Ifzaren en Heleen Sittig) was van 4 t/m 6 september 2025 op het wereldcongres van de FIT/IFT (Fédération Internationale des Traducteurs). Deze organisatie is in de optimistische periode kort na de Tweede Wereldoorlog opgericht in de hoop een betere wereld tot stand te brengen door vertalers en tolken uit de hele wereld bij elkaar te brengen. Het driejaarlijkse evenement vond dit jaar plaats in Genève, in het gebouw van de WIPO, de World Intellectual Property Organization.
Op het congres hebben we als sponzen zo veel mogelijk informatie geprobeerd op te zuigen en allerlei lezingen en paneldiscussies bijgewoond, maar ook hebben we veel mensen ontmoet, contacten gelegd en alles eraan gedaan de Orde internationaal op de kaart te zetten.
(Geen) zorgen over AI
Het thema van het congres was ‘Mastering the Machine: Shaping an Intelligent Future’, en veel lezingen hadden als boodschap ‘maak je vooral geen zorgen dat AI de werkzaamheden van tolken en vertalers zal overnemen. Het is slechts een hulpmiddel, dat op steeds professionelere wijze ingezet kan worden. Zorg juist dat je er efficiënt mee om kunt gaan, etc etc’.
Een van de sprekers die het onderwerp kritischer benaderden, was de Zwitserse ethicus Dr. Dorothea Baur. Zij riep ons onder andere op om ‘menselijk te blijven, en niet voor maar met machines te werken’. Ze waarschuwde dat AI gevoed wordt door eenzijdige data. Daardoor weerspiegelt AI niet alleen onrecht, maar automatiseert het dit onrecht. Daarmee is AI in haar optiek ‘de kroniek van een aangekondigd onrecht’. Baur wees erop dat AI weliswaar vaak wordt gepresenteerd als democratisering, maar dat het in feite niets meer is dan een business model. Ze zei ook: “Human life is messy. Colourful. Unpredictable. It’s full of contradictions, of halfsaid things. Of things we mean without saying them, and things we say without meaning them. Only a small fraction of this richness can be captured as data. Data records what can be measured and stored – but never what is felt or meant. […] In every case, something gets flattened, distorted – or quietly erased – in that process.”
Afgezien van de keynotesessies (zoals die van de hier boven genoemde Dr. Baur) waren er vooral veel parallelsessies. Ons drietal verspreidde zich, zodat we zo veel mogelijk konden meepikken. Niet alles was even interessant voor ons, maar het was bijzonder stimulerend te zien hoe collega’s en academici van over de hele wereld bezig zijn met de meest uiteenlopende aspecten van ons werk. De sessies die niet over AI gingen, hadden vaak betrekking op ‘kleine’ onderwerpen waar de spreker bijvoorbeeld op aan het promoveren was.
Breed gamma aan onderwerpen
Zo hebben we (en dit is nog maar een greep uit de lezingen) gehoord over de Zuid-Afrikaanse schrijver J.M. Coetzee, die de Spaanse vertaling van zijn The Pole op sommige punten beter vond dan het origineel. Op basis van de Spaanse vertaling heeft hij het origineel aangepast, en volgende vertalingen zijn op zijn verzoek dan ook op basis van die herziene tekst gemaakt.
Een heel ander onderwerp was de vertaling van de Mexicaanse grondwet in het Maya (taal van de Maya-bevolkingsgroep). Moeilijk om dit goed, consciëntieus en respectvol te doen, omdat voor veel juridische begrippen nog geen woord bestond in het Maya.
Weer een heel ander thema was de vraag wat we kunnen verwachten van de inzet van AI-vertaling tijdens natuurrampen. Aan de ene kant ben je natuurlijk op zo’n moment niet al te kritisch – als de boodschap maar overkomt. Maar is AI altijd in staat om een boodschap over te laten komen of kan de technologie de plank dermate misslaan dat mensen de urgente boodschap niet begrijpen, met potentieel fatale gevolgen?
Ook was er een boeiende presentatie van een onderzoek naar wat journalisten doen als ze een fragment uit een andere taal moeten vertalen. Zetten ze dan een vertaler in? Nee, normaal gesproken is daar geen tijd en geen budget voor. Dan is AI een handige oplossing. Journalisten weten best dat dat niet perfect is, maar ze vertrouwen erop dat ze het zelf wel zullen zien als er iets niet klopt, en dan passen ze de tekst natuurlijk alsnog aan. Of dat zelfvertrouwen altijd op z’n plaats is, kun je je natuurlijk afvragen.
De menselijke connectie
Het was overigens jammer dat de lezingen (die in verschillende zalen waren en zelfs in twee naastliggende gebouwen) elkaar deels zonder pauze opvolgden, zodat je soms het begin miste. Niet dat er helemaal geen pauzes waren: die waren er zeker wel. Er waren lange ‘netwerkkoffies’ en ook was er ruim tijd uitgetrokken voor de lunch. Zoals scheidend FIT-president Alison Rodriguez in haar openingsspeech verwoordde: “We hope this congress offers a unique opportunity to gain insights, share knowledge, and collaborate with other passionate professionals. Because conferences are about more than just learning; they ‘re also about human connection, about creating memories and connections that can last a lifetime.”
Zo hebben we onder meer contacten gelegd en/of bestendigd met onze Belgische en Duitse collega’s. We hebben uitvoerig gesproken met bestuursleden van de BDÜ (Duitsland), BBVT-UPTIJ (België), ÖVGD (Ostenrijk), ITI (Groot-Brittannië) en SATA (Saudi-Arabië). We hebben besproken of onze leden kunnen aanschuiven bij Zoomcursussen en webinars die met name de Belgen organiseren, en zo tegen dezelfde voorwaarden als de leden van die zusterverenigingen PE-punten halen. Een nieuwe vorm van internationale samenwerking.
Verder hebben we onder meer collega’s ontmoet uit Noorwegen (in Oslo worden de tolken door de rechtbanken opgeroepen, in de buitengebieden door bemiddelaars), Australië en Mexico, die ons hebben verteld over de – deels erg vergelijkbare maar uiteraard ook deels andere – context waarin tolken en vertalers in hun landen werken en waarin hun organisaties proberen voor de belangen van de leden op te komen. Ook interessant voor ons kan zijn dat onze Belgische collega Guillaume Deneufbourg (vertaler Nederlands-Frans) is gekozen tot nieuwe president van de FIT.
Toekomst
Al met al was het congres een interessante en verrijkende ervaring, en verwachten wij in de toekomst zeker veel te hebben aan de nu gelegde contacten. Ook hebben wij zelf hopelijk een goede indruk achtergelaten. Gesprekspartners waren er vaak van onder de indruk dat de Orde nog maar vijf jaar bestaat en toch al relatief veel leden heeft en bijvoorbeeld bij het ministerie aan tafel zit.
De Orde is nog niet aangesloten bij de FIT, maar we nemen in overweging dit wel te doen. In dat geval kunnen we over drie jaar niet als gast maar als aangesloten organisatie deelnemen aan het volgende wereldcongres, dat gehouden wordt in Lima (Peru).